felç tedavisi
Felç Tedavisinde Yeni Yöntemler-1
Tek taraflı beyin felçleri diğer adıyla inme (hemipleji) beyne giden damarların tıkanması ya da kanaması sonucunda sinir hücrelerinin ölümüyle sonuçlanan ve sık rastlanılan bir hastalıktır. Felç ilk geliştiğinde öncelikle bunun beyin damar tıkanıklığına mı yoksa kanamaya mı bağlı olduğu MR ve BT gibi görüntüleme yöntemleriyle hemen tespit edilir ve buna göre tedavi uygulanır. Ne kadar erken ve iyi tedavi edilirse edilsin bu tip beyin damar olaylarında sinir hücrelerinin ölümüne bağlı olarak hafif yada ağır tek taraflı felçler gelişebilmektedir. Bu nedenle inmeye bağlı tek taraflı felçler tüm dünyada ve ülkemizde en önemli sakatlık nedenlerinden biridir.
Tek taraflı beyin felçlerinin tedavisi için kullanılabilecek yeni yöntemler üzerine yoğun araştırmalar devam etmektedir. Bunların bir kısmı direk beynin kendisine yönelik uygulamalardır. Bir kısım tedaviler ise felçli kol ve bacaklara uygulanan rehabilitasyon yaklaşımlarıdır. Direk olarak beyne yapılan tedaviler içinde en umut vaat eden tedavi transkraniyal manyetik stimulasyon-TMS (beyin manyetik uyarımı) tedavisidir.
TMS tedavisi beynin hareket kontrolü ile ilgili alanlarının manyetik bir koil yardımı ile uyarılması esasına dayanır. Bu yöntemde hasta beyin bölümü yada sağlam beyin bölümü belli frekansta uyarılarak tedavi gerçekleştirilir. Araştırmalar felcin iyileşme döneminde sağlam beyin yarısının hasta beyin yarısını baskıladığını ve bu nedenle zayıf olan beyin yarısının kol ve bacakta hareketi ortaya çıkaramadığını göstermiştir.TMS tedavisinde düşük frekanslı uyarım ile beyni baskılamak yada yüksek frekanslı akım ile beyni aktive etmek mümkün olmaktadır. Bu prensipten hareketle sağlam tarafı düşük frekans uyarımla baskılamak yada hasta tarafı yüksek frekansla uyararak hasta tarafın iyileşmesi hızlandırılır. Bu sayede ilgili felçli vücut bölümünde hareket çıkması sağlanabilir. Genel olarak sağlam tarafı baskılamak daha çok tercih edilen TMS yöntemidir. TMS tedavisi en az 10 seans olarak yapılır ve her tedavide yaklaşık 1000-12000 uyarı verilir. Bu sayede özellikle felçli elde hareketin çok daha kolay ortaya çıkması sağlanmaktadır.TMS tedavisi felçli hastalarda sıkça görülen ve afazi olarak bilinen konuşma bozukluklarında da son derece etkilidir. Sağlam taraf konuşma merkezine yapılan tedavi ile bu hastaların akıcı olmayan konuşması akıcı hale gelmekte, nesnelerin isimlendirilmesi kolaylaşmaktadır. Bu tedavi konuşma terapisi ile kombine edildiğinde sonuçlar çok daha başarılı olmaktadır . TMS tedavisi ile felçli hastalar konuşmalarını çok daha kolay geri kazanabilmektedir. TMS tedavi ile yine belli beyin bölümleri uyarılarak felçli hastalarda sıkça görülen ve rehabilitasyon sürecini önemli ölçüde engelleyen inatçı depresyon ve inkar sendromları (neglect) başarılı bir şekilde tedavi edilmektedir. TMS şu an tıpta en çok araştırma yapılan konuların başında gelmekte olup felçli hastalar için umut vaat edici bir tedavi olmuştur. Yakın gelecekte diğer beyin hastalıklarında da kullanıma girmesi çok muhtemeldir.
Felçlerde Botulinum Toksin (Botoks) Tedavisi
Tek taraflı beyin felci, diğer adıyla inme (hemipleji) beyine giden damarlarda bir tıkanıklık yada kanama sonucu beyin hücrelerinin hasar görmesi ve buna bağlı olarak hastanın vücudunun bir tarafının hareket yeteneğini tamamen yada kısmen kaybedilmesi anlamına gelir. Beyin felçleri ülkemizdeki en önemli sakatlık nedenlerinin başında gelmektedir.
Tek taraflı felçlerde ayrıca konuşma bozukluğu, yutma zorluğu, yüz kaslarında felçler de görülebilir. İster kanama ister tıkanma nedenli olsun akut dönem atlatıldıktan sonra hasta o taraf hareketlerin yavaş yavaş kazanmaya başlar. İlk çıkan hareketler kaba ve İlker paterndedir, yani hasta ince hareketleri yapamaz. Beyin felci sonrasında bu hareketlerin ortaya çıkması beyin plastisitesi ile ilgilidir. Yani beynin ölen hücrelerinin görevinin kısmen de olsa sağlam kalan ama asıl görevi farklı olan hücreler tarafından yerine getirilmesidir. Bu sayede eğer beyin hasarı hafifse hasta tamamen iyileşebilir. Ağır hasarlı beyin felçlerinde ise mutlaka az yada çok sekel kalır. Felç sonrası hareketlerin iyileşmesi sürecinde hemen her zaman bacakta iyileşme kol ve eldekinden daha iyi olmaktadır. Bu sırada ortaya çıkan ve rehabilitasyon sürecini olumsuz etkileyen en önemli olay spastisite olarak adlandırdığımız ve felçli taraf kaslarının aşırı kasılarak yeni hareketlerin ortaya çıkışını engellemesidir.Bu kasılma bir yöne doğru olur. Sözgelimi elde hastanın eli yumruk yapacak şekilde kasılır ve bu eli açan kaslarda hareket ortaya çıkmasını engeller. Bu kasılma bazen o kadar şiddetli olur ki hastanın eli dışardan birinin yardımı ile bile açılamaz. Spastisite ile mücadelede çok fazla tedavi alternatifi yoktur. Genelde ilaçlar ilk seçenek olmakla beraber yeteri kadar kas gevşemesi sağlayabilmek için çıkılan dozlarda yan etkiler ortaya çıkmakta ve bu nedenle etkileri sınırlı kalmaktadır. Eskiden daha sık kullanılan ve şimdilerde çok tercih edilmeyen kimyasal maddelerle sinirlere hasar verilerek spastisite azaltılabilir. Bu yöntemde olası yan etkiler yüzünden sınırlı kullanılmaktadır. Fizik tedai yöntemleri spastisiteyi ancak geçici bir süre azaltabilir. Spastisite ile mücadelede en önemli silahımız botulinum toksin (botox ) enjekisyonu tedavisidir. Aslında bir mikrobun ürettiği ve sonradan sentetik olarak üretilen bu toksin çok güçlü bir kas gevşeticidir. Botulinum toksini yapıldığı kasta doza bağlı olarak değişen şiddette 3-4 ay süren geçici bir felç yapar. Hastanın genelde spastisite nedeniyle bir yöne yapamadığı hareketleri yapabilmesi için aşırı gergin kaslara botoks enjeksiyonu yapılır. Bir seferde bir çok kasa enjeksiyon yapılabilir. Ama toplam doz 400 IU yi geçmemelidir. Bu dozlarda belirgin bir yan etki görülmez ve son derece güvenilir bir tedavidir. Bu sayede botoks uygulanan kaslar gevşer ve felcin iyileşme döneminde diğer kaslarda hareket ortaya çıkması için bir pencere dönemi yaratılmış olur. Botoksun etkisi 3-4 ay kadar sürer. Bu sürede hastaya yoğun fizyoterapi uygulanması güçsüz kasların güçlenmesini sağlar ve ilacın etkisi geçtiğinde bu kaslar hareket edebilir hale gelir. Hastanın durumuna göre botoks enjeksiyonlarına 3-4 ay aralıklarla uzun süre devam edilebilir. Botulinum toksin enjeksiyonu felçte spastik kasları gevşetmek için son derece etkili bir yöntemdir. Duruma göre ilaçlar ile desteklenir. Bu süreçte yoğun fizyoterapinin de kullanılmasıyla oldukça başarılı sonuçlar alınabilir. Böyle bir yöntemin varlığına rağmen hastaların büyük kısmına uygulanmamaktadır. Devlet kurumlarınca karşılanan botulinum toksin tedavisi uygun hastalarda mutlaka denenmelidir. Bu sayede el ve ayaklarında felçteki kasılmalar önlenebilir ve hasta çok daha rahat ve fonksiyonel şekilde hareket edebilir.